طی روزهای گذشته پیشنهاد انجمن حمایت از حیوانات اصفهان در خصوص جایگزینی ماهی رزمجو (فایتر) بجای ماهی قرمز برای خانواده هایی که توانایی نگهداری از ماهی قرمز را ندارند واکنش های متفاوتی را دربین دوستداران حیوانات در پی داشته است. موافقان این پیشنهاد را در کاهش مرگ و میر ماهی های قرمز موثر دانند . در میان مخالفان عده ای همچنان مخالف حضور ماهی در سفره هفت سین هستند و عده ای دیگر جایگزینی ماهی رزمجو(فایتر) با ماهی قرمز را اشتباه می دانند. بر این اساس خبرنگار زیستا گفتگویی داشت با دکتر شاهین سپنتا ، مسئول ( سابق) بخش جشن های بنیاد جهانی پاسارگاد . سپنتا دامپزشک بوده و دارای مطالعات و نوشته های ایران شناسی است.

برخی ادعا می کنند که حضور ماهی قرمز بر سفره هفت سین ارتباطی با فرهنگ ما ندارد. آیا از نظر شما این موضوع صحت دارد؟

ماهی قرمز ، تاریخی چند هزارساله را پشت سر نهاده تا به عنوان قدیمی ترین ماهی خانگی یا زینتی به حوض خانه های مردم و آب نماهای عمومی راه یافته است و مهمان کوچک نوروزی سفره های هفت سین ایرانیان شده است. گفته می شود که این ماهی برای نخستین بار در شرق آسیا و در کشور های چین و ژاپن پرورش داده شد و اجداد ماهی های قرمز امروزی از خاور دور به همه جای دنیا و از جمله ایران آمدند؛ با این همه ردی از ماهی قرمز را در نمونه هایی از قالی ایرانی با نقشه گلستان یا گلزار می توان یافت که در آن قالی ها ماهی های قرمز را به عنوان نمادهایی از زندگی و بی مرگی ، می توان در جوی های آبی نمایان دید که در باغ های بهشت‌گونه ایرانی روان شده‌اند و به نظر کارشناسان این نقشه های گلستان تصویری را از پردیس ها یا فردوس‌های ایرانی با پیشینه‌ای دست کم متعلق به هزاره دوم پیش از میلاد ارائه می دهند.

اما چگونه این ماهی ها برسر سفره هفت سین آمده اند؟

ماهی قرمز با این پیشنیه ای که در فرهنگ ایران داشت به عنوان نماد برج � حوت � در سفره هفت سین نیز راه یافته است. چون برج حوت یا برج ماهی در � گاهشماری هجری شمسی بُرجی � از سال 1259 هجری خورشیدی به طور غیر رسمی در ایران رواج یافت و در سال 1289 هجری خورشیدی ، طبق ماده 3 محاسبات عمومی ( مطابق دوم حوت 1289 ) دوره دوم مجلس شورای ملی ، تقویم رسمی ایران شد و تا سال 1304 که گاهشماری هجری خورشیدی فعلی جایگزین آن شد، رسمیت داشت و در افغانستان هنوز متداول است . نام ماه های � گاهشماری هجری شمسی برجی � برگرفته از نام 12 صورت فلکی منطقة البروج است و از همین روی � بُرج � نامیده شده اند . نام برج های دوازده گانه به ترتیب عبارت بودند از :� حمل ، ثور ، جوزا ، سرطان ، اسد ، سنبله ، میزان ، عقرب ، قوس ، جدی ، دلو و حوت � . اگرچه این نام ها عربی بودند اما ریشه کاملا ایرانی داشتند و در برخی ار متون کهن که آگاهی هایی از ایران باستان به ما می دهند ، می توان نام های ایرانی این برج های دوازده گانه و نگاه ایرانیان به آن ها را به خوبی دریافت . برای نمونه در کتاب � بندهش � که متنی به زبان پارسی میانه است از این ها به نام "بره، گاو، دوپیکر، خرچنگ، شیر ، خوشه ، ترازو، کژدم، نیم اسپ، بز، دلو و ماهی یاد شده است. 

آیا ویژگی های ظاهری این ماهی نیز برای انتخاب آن به عنوان عضوی از سفره هفت سین موثر بود؟به نظرمی رسد در انتخاب ماهی قرمز (Gold fish) برای نهادن بر سر سفره هفت سین نیز دو علت بیش از همه مهم بوده است: نخست مقاومت ماهی قرمز نسبت به عوامل نامساعد محیطی و پرورش آسان آن و دوم رنگ جذاب قرمز نارنجی ( گاه با خال های سفید یا سیاه ) و تنوع شکل ظاهری. رنگ � سرخ � این ماهی به عنوان نماد یا نشانه پیروزی ، شادی ، سرزندگی و برکت معنا می یابد. چنان که اهمیت رنگ قرمز در دیگر سنت های نوروزی نیز دیده می شود که از آن میان می توان به مواردی همچون � تن پوش سرخ � حاجی فیروز، طلب� سرخی � از آتش پاک چهارشنبه سوری، نهادن � سیب سرخ � بر سر سفره هفت سین و بستن � روبان سرخ� به دور سبزه نوروزی اشاره نمود. با این همه برخی افراد بنا به سلیقه خود گاهی نمونه های سفید یا سیاه این ماهی را انتخاب می کنند.

نام ماهی قرمز که با سین یا شین شروع نمی شود، پس چرا بر روی سفره هفت سین می آید؟

اگرچه ماهی قرمز در شمار اجزای اصلی "هفت سین" نیست اما از اجزای مهم "سفره هفت سین" هست و به هر روی سال هاست که به بخشی از جذابیت های نوروزی تبدیل شده و امروزه نهادن ماهی قرمز بر سر سفره هفت سین یک رسم کاملا ایرانی به شمار می رود که در بین دیگر ملت ها مانند ندارد و ویژه ایرانیان است. اجزای اصلی هفت سین هفت ماده خوراکی با منشاء گیاهی هستند که بر روی خوان نوروزی یا سفره هفت سین قرار می گیرند مثل سمنو و سنجد و سیر و سماق و سبزی و سیب و بجز هفت سین ، این سفره اجزای دیگری هم دارد مثل آیینه و سنبل و آب و شمع و نان و تخم مرغ و ماهی قرمز.  

هشدارهایی را که برخی افراد همه ساله در آستانه نوروز درباره خطرات ماهی قرمز برای سلامت جامعه بیان می کنند تا چه حد باید جدی گرفت؟

برخی از بیماری های که در سال های اخیر شیوع آن ها به ماهی قرمز نسبت داده شده همچون "سالمونلوز"، "پسوریازیس" و "سل پوستی" ارتباطی به نگهداری ماهی قرمز سفره هفت سین ندارند. با این همه خوب است که از سوی اداره بهداشت ، اداره دامپزشکی و شیلات با همکاری انجمن حمایت حیوانات ، نظارت بیشتری بر مراکز پرورش و فروش ماهی های قرمز صورت گیرد و در صورت امکان دستفروش‌ها ، سوپر مارکت‌ها و گل فروشی‌ها از فروش ماهی قرمز منع شوند و با رعایت اصول اولیه بهداشتی، از مراجع یاد شده � مجوز عرضه ماهی قرمز � دریافت کنند.

یکی دیگر از دلایل مخالفت با ماهی قرمز هم درصد مرگ و میر آن ها اعلام می شود. با این موضوع چگونه باید کنار آمد؟

جلوگیری از مرگ و میر این ماهی ها با ترساندن مردم از نگهداری آن ها ممکن نمی شود و تنها با آگاهی دادن به مردم در زمینه نگهداری درست از این ماهی ها امکان پذیر است چون مهم ترین دلیل مرگ و میر بالای ماهیان قرمز عدم آشنایی مردم با نحوه نگهداری و مراقبت از آن ها است و بر خلاف آنچه که تصور می شود بسیاری از مردم کشورمان اطلاعاتشان در مورد این جانور خانگی زیبا بسیار کم است.  

در روزهای گذشته و در آستانه نوروز انجمن حمایت از حیوانات اصفهان به آن دسته از هموطنانی که به دلایلی توانایی نگهداری از ماهی قرمز را ندارند پیشنهاد داده است که از ماهی رزمجو (فایتر) به دلیل مقاومت و سازگاری زیاد در برابر عوامل محیطی، به جای ماهی قرمز نگهداری کنند آیا به نظر شما پذیرفتنی است کسانی که نمی توانند از ماهی قرمز نگهداری کنند ، از ماهی قرمز رزمجو که گونه ای مقاوم تر از گلد فیش است استفاده کنند؟

چون ماهی رزمجو نیاز به نسبت پایین تری به اکسیژن دارد و به همین خاطر می توان آن را به راحتی در یک تنگ ماهی نگهداری کرد و همچنین از زیبایی ظاهری ، تنوع رنگ و مقاوم بالایی نیز برخوردار است، پس به نظر من برای کسانی که از عهده نگهداری ماهی قرمز بر نمی آیند گزینه مناسبی است.   

اما برخی افراد به نام این ماهی یعنی "فایتر" یا معادل فارسی اش" رزمجو" خرده می گیرند و می گویند درست نیست که این ماهی رزمجو را بر سفره هفت سین بگذاریم و این کار را ممکن است دیگران به نشانه روحیه جنگ جویی و خشونت طلبی ایرانیان تعبیر کنند. در این مورد نظر شما چیست؟
در اینجا یک نکته را باید یادآوری کتنم و آن این که در برابر واژه "فایتر" به این خاطر واژه" رزمجو" را انتخاب کردیم چون واژه "رزمجو" بار معنایی مثبت دارد و با "جنگجو" تفاوت دارد. در زبان فارسی، ما به کسی که برای میهن و خانه و خانواده خود مبارزه می کند رزمنده یا رزمجو می گوییم نه جنگنده و جنگجو و حتا ورزش هایی را که مانند کاراته و جودو به صورت مبارزه بین دو نفر است و در المپیک هم حضور دارند به اصطلاح "ورزش رزمی" می نامیم نه ورزش جنگی. نکته دیگر این که نام این ماهی رزمجو است چون این ماهی هم به عنوان یکی از اعضای خانواده بزرگ حیات وحش دارای تنازع بقاست و این "تنازع" هم بخشی از زندگی طبیعی این جاندار زیباست و بین همه انواع جانوران و حتا ماهی ها هست که البته شدت و ضعف دارد و ویژگی های این ماهی را نمی توان به روحیه جنگ طلبی برخی انسان ها بر سر نفت و پول و دین نسبت داد و کسانی معمولا این برداشت ها را می کنند که با طبیعت بیگانه هستند. در ضمن نام این ماهی در همه دنیا همین است و میلیون ها نفر در سراسر دنیا این ماهی زیبای زینتی را برای نگهداری در آبزی دان ها خریداری می کنند و پرورش می دهند و تا به حال شنیده نشده که چنین تعبیرهایی درباه علاقه مندی به این ماهی ارائه شده باشد!

آیا گذاشتن ماهی رزمجو با سنت ها و آیین های نوروزی در تضاد نیست؟

ماهی بر سفر هفت سین نماد زندگی و شادمانی است چه ماهی قرمز باشد و چه ماهی رزمجو و به نظر می رسد که پافشاری در گذاشتن ماهی قرمز و مخالفت کردن با گونه های دیگر اصولی نیست و این را باید به سلیقه مردم واگذاریم. شما ببینید درباره سبزه انداختن که یکی از آیین های نوروزی هست هر کس می تواند بنا به سلیقه خود گندم یا عدس یا ماش یا ماشک سبز کند، اما این تنوع سلیقه اصل سبزه انداختن یا سبزه گذاری را زیر سوال نمی برد و برعکس همین تنوع، بر زییایی های سفره های هفت سین ایرانیان افزوده است.