محققان ایرانی با پیوند خیار بر پایه کدو، موفق به تولید خیارهای گلخانه‌یی سالمتر شدند.

علی‌اکبر حیدری، دانشجوی دکتری فیزیولوژی و اصلاح سبزی دانشگاه آزاد اسلامی که در تحقیقات پایان نامه کارشناسی ارشد خود در این طرح مشارکت داشته است، در خصوص اهمیت پیوند خیار بر پایه کدو به خبرنگار پژوهشی ایسنا گفت: خیار درختی از جمله محصولات کشاورزی است که به صورت گلخانه‌یی تولید می‌شود تا ضمن افزایش تولید این محصول پرتقاضا امکان برداشت محصول در فصول مختلف سال باشد.

به گفته وی، درست است که بوته‌های خیارهای گلخانه‌یی پربارند و محصول بیشتری نسبت به بوته‌های مزرعه‌یی دارند، اما حساسیت این بوته‌ها نسبت به آفات و بیماری‌ها کم است. از طرف دیگر، شرایط آب و هوایی مساعد گلخانه به تکثیر آفات این محصول نیز کمک می‌کنند؛ به همین دلیل کشاورزان مجبورند، قوی‌ترین سموم موجود در بازار را که مصرف آنها در بسیاری از کشورهای دنیا ممنوع شده است، به کار ببرند.

وی با بیان این که یکی از مشکلات کشت خیار گلخانه‌یی بیماری‌های ناشی از قارچ‌های خاکزی است که کشاورزان از طریق مصرف بی‌رویه سم خطرناک متیل بروماید سعی در کنترل آن دارند، خاطرنشان کرد: به دلیل بسته بودن محیط گلخانه، وقتی سمپاشی با سمی قوی انجام می‌شود، سم وارد شیره و حتی گوشت میوه شده و باعث مسمومیت مصرف کننده می‌شود. راهکاری که محققان برای این مشکل اندیشیده اند، کاهش مصرف سموم با استفاده از روش‌های کنترل بیولوژیک آفات یا افزایش مقاومت گیاه در برابر آفات از طریق پیوند است.

حیدری تصریح کرد: انتخاب کدو به عنوان پایه به دلیل مقاومت پایه کدو در مقابل این عوامل بیماری‌زا و همچنین سیستم ریشه گسترده‌تر این گیاه است که به جذب موثرتر املاح و مواد غذایی منجر شده و علاوه بر کنترل عوامل بیماری‌زای خاکزی باعث افزایش رشد رویشی و عملکرد خیار می‌شود. علاوه بر این روی صفات کیفی گیاه خیار نیز موثر است که با انتخاب ترکیبات مناسب پایه و پیوند آن می‌توان به صفات کیفی مثل طعم ومزه و شفافیت پوست میوه و ماندگاری بیشتر خیار دست یافت.

وی درباره تحقیقات پایان نامه خود گفت: موضوع پایان نامه من بررسی تاثیر پایه ها و روش‌های مختلف پیوند بر عملکرد و صفات کیفی خیار گلخانه یی بود. در تحقیقات این پایان نامه که با راهنمایی دکتر عبدالکریم کاشی، استاد دانشگاه تهران و مشاوره دکتر سپیده کلاته جاری، عضو هیات علمی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد و مهندس علی فرهادی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان انجام شد از هفت پایه مختلف استفاده شد که طبق این بررسی، پایه RS841 بهترین پایه از لحاظ پیش‌ رسی و افزایش عملکرد کل است که حدود 25 درصد افزایش عملکرد نسبت به بوته‌های خیار شاهد نشان داد.

حیدری در پاسخ به این سوال که آیا قبلا هم در ایران روی پیوند خیار و کدو کار شده است، گفت: تا جایی که اطلاع دارم در حد چند تحقیق و دو، سه پایان‌نامه در ایران، کارهایی انجام شده ولی تا به حال به طور تجاری روی آن کار نشده است چون استفاده عملی از این تکنیک نیازمند مکانیزه شدن کار و استفاده از ربات‌های پیوند زن است که به دلیل تحریم‌ها تهیه آنها با محدودیت‌هایی مواجه است. البته در صورت توجه مسوولان و سرمایه‌گذاری در زمینه طراحی و ساخت این ربات‌ها زمینه تجاری سازی این تکنیک در کشور فراهم می‌شود.

وی درباره علت استفاده از ربات‌های پیوندزن گفت: برش و پیوند زدن این دو گیاه فرآیند حساسی است. در برش دستی احتمال خطا بالاست و حداکثر گیرایی پیوند 80 تا 85 درصد است که با روش مکانیزه تا 98 درصد افزایش می یابد. برای انجام هزار پیوند دو نفر نیروی مجرب باید یک روز کار کنند ولی با روش مکانیزه انجام این تعداد پیوند تنها حدود یک ساعت زمان می برد بدین ترتیب هزینه تولید گیاهان پیوندی به روش مکانیزه بسیار کمتر است. در مقیاس وسیع در یک گلخانه پنج هزار متری، 15 هزار بوته نیاز است که با توجه به تلفات 20 درصدی روش دستی به حدود 18 هزار پیوند نیاز است که طی 18 روز توسط دو نفر نیروی ماهر انجام می‌شود ولی با توجه به کاهش تلفات در روش مکانیزه انجام این تعداد پیوند ظرف یک روز توسط رباتهای پیوند زن قابل انجام است.

حیدری درباره اهمیت کاهش زمان پیوند نیز اظهار داشت: پروسه بعد از پیوند حدود 10، 12 روز طول می‌کشد که طی این دوره بوته‌ها در شرایط تاریکی، رطوبت اشباع و دمای 27 تا 29 درجه قرار می‌گیرند. برخی شرایط نگهداری گیاهان در طول این دوره به صورت روز به روز تغییر می کند، لذا گیاهی که مثلا یک هفته از پیوند آن گذشته نمی تواند در شرایط مشابه گیاهی که یک روز از پیوند آن گذشته نگهداری شود، بنابراین اگر گیاهان به تدریج به این پروسه وارد شوند باید در محل‌های جداگانه نگهداری شوند که نیاز به فضای زیادی دارد ولی در صورت استفاده از روش مکانیزه، همه بوته ها یک روزه آماده می شوند و در حداقل فضا و در یک اتاقک رشد بزرگ قرار می‌گیرند.

وی تصریح کرد: پیوند به روش‌های مختلف انجام می شود که ما از دو روش حفره‌ ای و نیمانیم استفاده کردیم که در شرایط دستی گیرایی حفره‌یی و در شرایط مکانیزه روش نیمانیم آسان‌تر است و بوته‌های تولیدی به این روش هم به دلیل ارتباطات آوندی قوی‌تر بین پایه و پیوندک، بوته‌هایی سالم‌تر با عملکرد بهتر هستند.

حیدری خاطرنشان کرد: بررسی تاثیر پایه ها بر عملکرد و صفات کیفی خیار گلخانه ای از دیگر محورهای این پژوهش بود که بررسی‌های انجام شده حاکی از اثر معنی دار پایه بر کیفیت میوه‌ بود به طوری که پایه کدوی مسمایی و کدو تنبل بیشترین تاثیر سوء را داشتند و پایه ... بهترین تاثیر مثبت را داشت.

وی در پایان در پاسخ به این سوال که آیا نتایج تحقیقاتش مورد استفاده عملی کشاورزان هم قرار گرفته است یا نه گفت: تحقیقات این پایان نامه در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان انجام شده که از چند سال قبل، تحقیقاتی را در این زمینه آغاز کرده است. با وجود نتیجه بخش بودن این پژوهش، استفاده تجاری از این روش در انتظار حمایت جدی وزارت جهاد کشاورزی است چرا که یک کشاورز عادی نمی‌تواند به تنهایی و بدون حمایتهای مالی چنین روشی را در مقیاس وسیع و اقتصادی استفاده کند. وزارت جهاد کشاورزی علاوه بر این که از لحاظ مالی و تامین ربات‌های پیوند زن نقش دارد باید در زمینه کاربرد چنین تکنیک‌هایی فرهنگ سازی کند. استفاده از روش پیوند خیار روی پایه کدو، مصرف کود و سم در گلخانه ها را کاهش می‌دهد و به دلیل افزایش عملکرد، سود بیشتری عاید کشاورزان می‌کند؛ ضمن این که با سالم سازی فرآیند تولید و تولید محصولات سالم سرانه مصرف داروهای بیماری‌های ناشی از مصرف سموم خطرناک در گلخانه‌ها را هم کاهش می‌دهد.